گل زیبای زنبق

کلیات :

در موردرده بندی زنبق ها عقایدضدونقیضی وجوددارد.خوشبختانه با استفاده ازمیکروسکوپهای الکترونی می توان کروموزومهای این گیاه راموردبررسی قراردادوبا توجه به این یافته های نوین سرانجام همۀ دانشمندان درموردطبقه بندی انواع زنبق به توافق خواهدرسید.بدین ترتیب بسیاری ازگونه سابق راهم اینک درردیف نمونه های همسان قرارداده اند.این رده بندی براساس سیستمم رادیکولروساختارگل صورت تمام گونه های زنبق استفاده شده است.

بررسی گیاه :

منشاءگیاه مبهم است.بدرستی نمی توان گفت که آیاآنچه هم اکنون در اروپاوخاورمیانه دیده می شودگونه ای گیاه پرورش یافته است که خودرابامحیط طبیعی سازش داده یایک نمونۀ وحشی واقعی است که هیچگاه درطبیعت بازیافت نشده است.بی گمان این رستنی نسبت به تغییرات دمایی بسیار مقاوم است وبه همین دلیل از همان اوایل مورد پرورش قرار گرفته ولی شکی نیست که زیبایی خود گل باعث محبوبیت آن گردیده است.

گل:

گل زنبق از یک شاخه ی منشعب تشکیل شده است .بر روی هرشاخه یک یا دو گل دیده میشود که درغلافی محافظ موسوم به spathe قرارگرفته اند که طول آن درنمونه های مختلف متفاوت است.در

بالای تخمدان ،مجموعه ی گلبرگها وکاسبرگها که بنابرنوع گیاه ممکن است کوتاه یابلندباشندپیرامون

اندامهای تولیدمثل رافراگرفته اند.این قسمت از گیاه به شش بخش تقسیم میشودکه عبارتنداز: سه کاسبرگ

پهن وخمیده به عقب وسه گلبرگ که اغلب اوقات باریک وبرافراشته اند.کاسبرگهادربرخی ازگونه هاکرکدار(زنبق آلمانی)ودرپاره ی دیگربدون کرک هستند.گاهی اوقات لبۀ درونی گلبرگهانیزکرک داراست.انواع زنبق رابراساس همین کرکهارده بندی نموده اند.

دستگاه تولیدمثل نرازسه اندام نریاپرچم تشکیل شده است.این اندامها به سطح زیرین سه اندام جنسی ماده موسوم به کلاله های پتالوئیداز دو سوشکافته که لبۀ تاج مانند وبریدگی دارآنها اغلب جنبۀ زینتی دارد چسبیده اند .به همین سان رنگ پرچمها نیزمتغیر است .بدین ترتیب اندامهای نر وماده بسیاربه هم نزدیک هستند وبه همین دلیل در بین بسیاری از گونه های وحشی یا پرورشی ،لقاح خود بخودصورت میپذیرد.بااین همه پاره یی ازوارته های پرورش یافتۀ قدیمی نازا هستند ودست کم تا کنون کسی موفق نشده است دانۀ آنها را بدست آورد.چنانچه عمل بارور شدن خودبخود صورت نگیرد،این عمل توسط جانوران بویژه زنبوران عسل وسایرزنبوران صورت خواهد گرفت.این حشرات دانه های گرده را لابلای کرک های شکم خود حمل میکنند وسپس عمیقابه قلب گل دیگری نفوذ میکنند تا بتوانند نوش آنرابیاشامندوبدین شکل اسباب لقاح گل رافراهم می آورند .

ساقه:

قدساقه درگونه های مختلف باهم فرق میکند.ساقه ممکن است حاوی تنهایک گل یایک دوجین گل باشد.ساقه همواره از بخش میانی ریزوم سراز خاک بیرون می آورد وپیرامون آنرا چهار یا پنج برگ پهن که تا حدودی همدیگر را پوشانیده اندوراست یاداسی گون هستند ،فراگرفته است .این ساقه پس ازپایان دورۀ گلریزان بتدریج وهمزمان با رسیدن دانه ها خشک میشود .دانه های زنبق درحوالی ماه سپتامبر(نیمۀدوم شهریور ماه)کاملا میرسند وبرزمین می افتند.از این پس برگها نیز زرد خواهندشدواین زرد شدن از حاشیۀآنها آغاز خواهد شد .برگهای زنبق آلمانی تا اندازه یی پایداراست ولی دربسیاری ازگونه های دیگردرتمام طول زمستان برگهای گیاه بکلی خشک میشود.درواقع سوای دوران خواب زمستانه ،در بقیۀ ایام سال هماهنگ با رشد ریزوم برگهای کهنه خشک میشوندوبرگهای تازه یی جای آن هارامی گیرند.باتوجه به الگوی خاص رشدوتکثیرزنبق آلمانی میتوان گفت که درواقع این رستنی یک گیاه دوساله است .

ریزوم:

هرریزوم تازه ازریزوم پیشین به هنگامی که قدرت گل دهی آن پایان گرفت پدیدمی آید.هرریزوم تنهایک بارگل تولیدمی کندسپس به تدریج که شاخۀ گل خشک می شود،جوانه های جانبی رشدمی کنندتاریزومهای نوینی پدیدآورندکه سال بعدبه گل خواهندنشست .هنگامیکه جایگزین ریزوم تعین شدوبه اندازۀ بسنده رشدنمود،نخستین ریزوم دیگردرپدیدآوردن گل نقشی برعهده نخواهدداشت وتنهابه عنوان انبارۀ موادمغذی برای اسلاف خودبه کارخواهدرفت.بنابراین ولواینکه تولیدمثل جنسی گیاه صورت نگیرد،این حالت دوسالۀ گیاه باعث خواهدشدکه برای سالهای بعدنیزتکثیریابدوگلهای تازه ای تولیدنماید.این موضوع نیزواقعیت داردکه ریشه هایی که توسط قطب رویشی ریزوم تولیدمی شونددریک فصل کامل رشد،فعال خواهندبودوبنابراین طول عمرآنهاتادوسال ادامه خواهدداشت وپس ازآن ازبین خواهندرفت.درموردزنبق آلمانی بایدگفت که ریزوم سطحی است.یعنی :رویۀ بالایی ریزوم همطرازسطح خاک قرارمی گیردوتنهاسطح پایینی آن ریشه به وجودمی آورد.درتابستان ،پس ازآنکه شاخه های گل خشک شدندریزومهای تازه شروع به رشدخواهندکرد.گاهی اوقات این ریزومهاتافواصل زیادی کشیده می شوند.این توصیف درموردزنبقهای وحشی صدق نمی کند.چنانچه دیدیم این گونه زنبقهاعملا برتمامی پهنۀ نیم کرۀ شمالی گسترده اند.این زنبقهادرسرزمینهای کاملاً متفاوت وخودراباشرایط محیط زیست سازگارساخته اندپاره ای ازآنهاکوتاه قدهستندوبلندی پاره ای دیگراز2/1مترتجاوزمی نماید.فرم وشمارگلهای آنهانسبتاً متغیراست ولی چیزی که بیش ازهمه متنوع است سیستم ریشه ای آنها است.تنوع این اندامهابه گیاه اجازه داده است که بتواندزیرآب،دامنه های باشیب تندوصخره ای،درنزدیکی خط استوا،یادربیابانهای فلسطین زیست نماید.ریشه های گیاه که نقش اندوختن موادرابرعهده دارند،به گونه ای تغیرشکل یافته اندکه بتواننددرسرزمینهای گرمسیری پیازودرنقاط مرطوبی ریشه هایی ظریف ایجادنمایند.بی گمان گونه های نا همگون درویژگیهای بی شماردیگری نیزباهمدیگراختلاف دارند.

چشم انداز تکاملی

گل زنبق

چنانچه دیدیم بعلت تنوع شدیدی که دراندامهای گوناگون گیاه دیده می شود،برسررده بندی گونه های آن عقایدضدونقیضی بوجودآمده است.اززمان نخستین رده بندی که توسط دیک(Dykes)صورت گرفت،مطالب زیادی به رشتۀ تحریرکشیده است.پاره ای کوشیده اندزنبق هارادردوجنس جدا گانۀ(پیازوار)

Bulbeux,junio قراردهندحال آنکه پارۀ دیگرازجمله بریان ماتیومدافع این پندارندکه بایدهمۀ گونه های زنبق رادریک جنس واحدگردآورد،ولی آنهارابه زیرجنسهای گوناگون تقسیم نمود.با این همه گل کاران رابااین اختلاف سلیقه هاکاری نیست مگرآنهایی که بخواهند نمونه های دورگه ایجادنمایندزیراپژوهشهای کنونی نشان داده است که گونه هایی که درظاهرخیلی دورازهم می نماینددرواقع بسیاربه هم دیگرنزدیک هستند.تمام کوششهایی که درمورد دورگه سازی صورت می گیردرابایدموردتشویق قراردادزیراپاره ای اوقات نتایج آنهابسیاردرخشان است.درواقع زنبق ازدیدگاه ژنتیکی هنوزهم گیاهی پایداروتثبیت شده به شمارنمی آید.درطبیعت هنوزهم دورگه های زیادی به شکل خودبه خودبه وجود می آیند این ترکیبات ممکن است سرمنشاء پیدایش گونه های جدیدباشداین موضوع درزمانی که گروههای دورگه توانستندتثبیت یابندبارهاروی داده است.درغیراین صورت بااین هیبریدها یکی دوباربرخوردمی شودودیگراثری ازآثارآنهابه دست نمی آید.این گونه نمونه های دورگه این گمان رابرای گیاه شناس بینواپدیدمی اورندکه ممکن است بتواندسرانجام نام خودرابریک گیاه نادربنهدوآن راپایدارسازد.بدین ترتیب مترادفهای بیشماری به وجودآوردکه بررسی های کروموزومی آنهارآشکارخواهدساخت.

رده بندی:

رده بندی مذکوردراین کتاب درسال 1967توسطp.workmeister ابداع شده است.نامهای لاتین بارده بندی عمومی لینه که درآن ازدویاسه نام لاتین برای بیان یک گیاه واحد مانندIris germanica varاستفاد

شده است،مطابقت دارد.kharput نشان می دهدکه نام یادشده مربوط به یک گونه زنبق آلمانی (Irisgermanica) است اماجنسی است که تمام گونه های زنبق ازجمله germanica درآن گردآمده است.آنگاه هرجنس رابه قسمتهای کوچکتری به نام زیرجنس(Sous-genres )و گروه (Section)تقسیم نموده اند.درنمودارصفحۀ بعدرده بندی خانوادۀ زنبق به تفصیل بیان شده است.جنسهای دیگری نیزموجوداست که بسیارنزدیک به جنس زنبق هستند.مثلاًجنس خودsysirinchiumبه جنس جنس زنبق بسیارنزدیک است.به همین سان پاره ای ازجنسهای غیرمقاوم ریزوم دار،دارای گلهاوبرگهایی بسیارشبیه به گلها وبرگهای گل زنبق هستند.ولی نزدیک ترین مشابه های زنبق درمیان گیاهان پیازدارهمانندCypellaوNeomarica یافت می شود.بی گمان دراین میان ازهمه پرجلوه ترmoraea و

Tigridia هستند که پرورش آنهانسبتاً ساده است ولی مقاومت اکثرآنهازیاد نیست وتقریباً سرچشمۀ پیدایش همۀ آنهاازنیم کرۀ جنوبی بوده است.

تعدادمعدودی ازکلکسیونرهابه کشت بسیاری ازگونه های این جنس همت می گمارندلیکن متاسفانه این گونه هاچندان معروف نیستندوکمتردرگلفروشی هاومغازه های فروش پیازوبذرگل ارائه میشوند.

هم اینک گونه های وحشی مختلفی که درمراکزپرورش گل اروپاموجوداست رابیان میداریم دراین جاازگونه های فراوان تر که درگروه ها(section )قرارمیگیرندسخن خواهیم گفت .هریک ازاین گروه هاعموماًدربرگیرندۀگیاهانی است که همگی درشرایط یکسانزیست می کنند.برای هریک ازآنهازیستگاه طبیعی (درحالت وحشی) وبهترین کشت رابیان خواهیم داشت.دراینجابررسی ژرف زنبقهای صحرایی گریزناپذیراست زیرادورگه سازان کنونی بااستفاده ازاین گونه های وحشی قادرخواهندبودکه نمونه های تازه ای به گل دوستان وگل پروران ارائه نمایند.

جدول زیرگروه وخانوادۀ زنبق

زیرجنس زنبق

گروه پوگون ایریس ها(زنبق های ریش دار)

اساسازادگاه این دسته ازگیاهان درقدیم است.این گروه اززنبق هااز پیرامون دریای مدیترانه منشاء گرفته اندوانسان را درجابجایی خوددنبال نموده اند.گیاه نمونۀ این گروه زنبق آلمانی است.پرورش اعضای این گروه اززنبق ها ازکشت سایرانواع این گیاه آسانتراست.

نام زنبق ریش دار(pogoniris)نشان می دهدکه دربخش بالایی کاسبرگهای همۀ اعضای این گروه زوایدی بنام ریش وجوددارد.ریزوم آنهابه شکل کاملاً سطحی درخاک قرارگرفته است وگوشتدار ونسبتاً ستبراست.این گونه زنبق هادرزمینهای سنگلاخی وآهکی که علی رغم این شرایط بازهم غنی است می روینداین زنبقهاکه به زمینی دارای زهکش خوب نیازمندهستند تنهاپس ازگذشت یک تابستان خشک وبدون باران به گل خواهندنشست.پاره ای ازنمونه های کوتاه قدکوهی به رطوبت بیشتری نیازمندند.

زنبق های (سپیدفام)Iris albicans: بلندی گیاه به 70 سانتیمترمی رسد.این گیاه به یک زنبق درشت گل آلمانی می ماندولی برگهایش دائمی وگلهایش درشت تراست.فرم وحشی آن بنفش رنگ است ولی بیشترتحت نام Iris madonnaشناختهمی شودحال آنکهIris albicansبرنگ سفیدخالص است ودرپایین کاسبرگهای آن رگبرگهایی زردفام وریش هایی سپیدبا نوک زردرنگ دیده می شود.

Iris florentia:این گیاه به فراوانی درعطرسازی بکاربرده می شود.جهت تهیۀ عطرریزومهای گیاه که بوی گل بنفشه ازآن به مشام می رسدرارنده می کنندواز آنهاعطراستخراج می کنند.چنین می نمایدکه این گیاه درواقع یکی از واریته های زنبق آلمانی است.

Iris gemanica(زنبق آلمانی):بلندی بوته برابریک متراست.برگهایش دائمی وقدآنهابرابر40سانتی متروپاره ای ازاوقات ممکن است اراسته به حاشیه ای سرخ فام باشند.شاخۀ گل حامل چهارتا پنج گل بنفش یا سپیدفام وآراسته به ریشی نارنجی رنگ است.وخیلی به ندرت دانه تولیدمی کند.به فراوانی درجنوب اروپا،جنوب خاوری آسیاونیزسایرکشورهاموردکشت قرارمی گیردودرآنجاخودرابه محیط طبیعی سازش داده است.رنگهای آن به قدری متنوع استکه بازهم این پرسش پیش می آیدکه آیا واقعاً این گیاه یک گونۀ حقیقی است.

Iris imbricate: بلندی بوته 60 سانتیمتراست ویژگی آن در این است که گروههای بزرگی ازگلهای به هم فشرده به رنگ زردمایل به سبزبرروی شاخۀ گل پدیدمی آورد.داشتن رگبرگهای قهوه ای مایل به ارغوانی وریش سپیدفام باانتهاهای زردفام نیزازویژگیهای گیاه به شمارمی آیداین گیاه زیادمقاوم نیستودرقفقازوشمال ایران یافت می شود.

:Iris italicaچیزی نیست جزیکی ازفرمهایIris chamaeirisکه از ویزگیهای آن داشتن برگهایی پهن است.

شیوۀ کشت:

بی گمان بجززنبق های mellita,subbiflora,pseudopumila,imbricataکه کشت آنهابه علت کم بودن مقاومت گیاه نسبتاً دشواراست،پرورش بقیۀ زنبق های این گروه ازکشت وپرورش همۀ انواع دیگرزنبق آسانتراست.درموردنمونه های حساس نسبت به سرما،کافی است گیاه رادرزیرشاسی پرچینی ودرگلدانهادارای زهکش خوب ودرخاک نسبتاً خشک پرورش دهند بهترین محل برای پرورش اینگونه زنبق ها جایی است که درمعرض تابش شدیدآفتاب وبرروی دامنۀ باشیب ملایم ومتشکل ازسنگریزه های آهکی آمیخته باخاک خوب ونسبتاً سنگین واقع شده باشد.

زیرجنس لیمنیریس

گروه لیمنیریس

زیرگروه آپوگون(زنبقهای بی ریش)

سری سیبیریکا:

این سری از تنهادوگونه که به گلهای سری زیربسیارشبیه هستندتشکیل می گرددولی محمولۀ کروموسومی آنهامتفاوت است.این گونه به دشواری بین خودشان نمونه هایی دورگه تولیدمی نماینددرعوض هم اکنون تعدادقابل ملاحظه ای زنبق سیبیریکاوجودداردکه پرورش آنهاآسان وارزش تزئینی آنهابعلت بوجودآوردن توده یی ازگلهای انبوه وپرپشت بسیارزیاداست.

ris sanguinea:بلندی بوته به یک مترمی رسد.گیاهی بزرگ ودارای برگهایی باریک ودرازاست عموماً همواره روی یک شاخۀ بدون انشعاب دوگل شکفته دیده می شود.این گلهابرنگ آبی مایل به ارغوانی هستندورگبرگهای آنهاکاملا متمایزاست.گلبرگهای آنهاکاملابرافراشته وایستادهاست.وبه ندرت پرورش داده می شوندودرروسیه،چین،ژاپن دیده می شوند.

Iris sibirica: بلندی بوته به 80سانتیمترمی رسد.ردوهلۀ نخست بسیارهمانندنمونۀ پیش گفته است.بانگاهی دقیقترآشکارمی گرددکه تفاوت آن باگیاهپیشین داشتن ساقه گل خیلی بلندترازبرگهاست.این شاخه منشعب است ودرآن واحددارای بیش ازپنج گل شکفته است.رنگ کلی گل بسیارروشن ترورگبرگهای آن خیلی کمترمتراکم است گلهایش نسبتاً کوچک وکاسبرگهای آنهاباریکتراست.

زیرگروه پزودورگلیا

این خانواده از پنج گونه تشکیل می شودکه تنهادوگونۀ آنهاپرورش داده می شود.این گونه زنبقها تمام ویژگیهای سایرهگزاپوگونهاراداراهستندیعنی:روی هریک ازگلبرگهاوکاسبرگهای آنهاریش وجودداردوروی دانۀ آنهانیزاندامی تاجی شکل دیده می شودولی استولونیفرنیستند(ساقۀ زیرزمینی تولیدنمی کنند).

Iris hookerana:بلندی بوته برابر30 سانتی متراست.تنهاگل آن درماه مه،زمانی که برگهایش هنوزکوتاه هستندبازمی شود.گل آن پهن استورنگهای آن بسیارمتنوع استودرزمینه های قفایی وارغوانی دیده می شودروی کاسبرگهایش همواره لکه هایی به رنگ ارغوانی تیره به چشم می خورد.ازگل ان بوی دلپذیرگل برف(Muguet)استشمام می شود.زادگاه این گیاه کشمیرتاتبت است.

Iris kamaonensis:بلندی بوته برابر15سانتیمتراست.این گیاه بسیاربهIris kookeranaمی ماندلیکن چندین گل به همان اندازه خوشبوتولیدمی نماید وزادگاه این گیاه نپال است .

شیوۀ پرورش:

این دو گونه زنبق رامی توان به آسانی درنواحی دارای آب وهوای ملایم ومعتدل پرورش دادبه شرط اینکه خاک درتابستان زیادخشک نشود.گلهای این دوگیاه بسیارزیباوخوشبو،لیکن خیلی کم دوام است.این گیاهبه سرعت توده ای انبوه به وجودمی آوردولی درزمستانهای سردوخشک بهتراست آنرازیرشاسی ویژۀ گیاهان پرچینی قراردهندزیرااین گیاه درزیریک پوشش برف به خوبی مقاومت می نماید.بنابراین این گیاه رابایدهمانندگیاهان پرچینی ودرشیارهاشکافهای صخره ودرخاک تازهرورش دهند.

زیرگروه انساتا ENSATAE

برخلاف آنچه می توان تصورنمود،Iris ensataعضوی ازجامعۀ زنبق هایی که دربالادیدیم بشمارنمی آید.

خوداین گروه نیزازتنهایک گونه به نام Iris biglumis تشکیل شده است.نام باغبانی کاذب آنIris ensata

است واین موضوع تاحدودی وجه تسمیۀ کنونی گیاه راتوجیه می نماید.وازلحاظ اندازه ورنگ بسیارمتنوع است.

Iris biglumis:بلندی بوته برابر60سانتی متراست ساقۀ گل نسبتاً کوتاه است.کاسبرگهای گل که روی یک پایۀ سفیدخالص تاآبی رنگ قرارگرفته اندبه طوریک نواخت رگبرگدارهستند.رنگ گل بنابرواریته متفاوت است.گلبرگهاهمواره ازکاسبرگهاپررنگترهستند.این گیاهدرماههای اردیبهشت تاخردادبه گل می نشیندولی گاهی اوقات اگرهوادرزمستان زیادسردنباشددراوائل بهارگل خواهدداد.بذرگیاه به سرعت رشدمی کنندومی توان بوته هاراباجداکردن وتقسیم ریشه نیز به آسانی دراوائل پائیزتکثیرنمود.وپرگل بودن دووجه مشخصه ای است که این گیاه رابرای کشت درباغات بسیارمناسب ساخته است متاسفانه این رستنی زیادمورد استفاده قرارنگرفته است.درسطح وسیع کوههای جنوب خاوری آسیایافت می شود.

زیرگروه سیریاسه

SYRIACEAE

(زنبق های سوری)

این گروه بنابرنظرمصنفین مختلف دارای یک یادوگونه است که زادگاه هردومناطق تالابی فلسطین است.

Iris melanostica:گلهایش دارای رگبرگهایی تیره رنگ یا کاملا ارغوانی فام است کشت آنهازیادآسان نیست زیراایجادشرایط خشک ومرطوب متناوب چندان اسان نمی باشد.

Iris syriaca(زنبق سوری): بلندی بوته برابر30 سانتی متراست.ریزوم این نمونه تنهاریزومی است که بین تمام: اعضای جنس زنبق خارداراست.این وسیله ای برای دورکردن جانورانی که به خوردن ریشۀ گیاه مبادرت می نمایندبه شمارمی آید.طول برگهایش گاهی اوقات از50 سانتی مترتجاوزمی نماید.گلهایش زردوآراسته به برگهایی ارغوانی فام است .منشاء این گیاهاز فلسطین است.

زیرگروه تنوئی فولیTENUIFOLIAE

این گروه با یک یا دوزنبق کوچک به اسامیIris ventrlcosa,Iris tenuifolia که ممکن است یکی از فرمهای گیاه قبل باشد،شناخته می شود.این نمونه زنبق هاحد واسط بین زنبق های spuria,ensataeبه شمارمی آیند.

گروه اسپاتولاSPATULA

این گروه دارای تنهایک گونۀ کاملا شناخته شده است.

Iris foetdissima:بلندی بوته برابر40 سانتیمتراست.گلهایش چندان جالب توجه نیست ولی برگهای پایا وبسیاربراق آن چشمگیراست.دانه های تازۀ آن به رنگ قرمز مرجانی است.این ویژگی گیاه جنبۀ تزئینی داردوزیبایی آن درواریته های دارای برگهای ابلق وگلهای سبز مایل به آبی کوچک ولی کم دوام بیشتربه چشم می خورد.این گیاه ویژۀ مناطق کف جنگلهای باخترفرانسه است.

زیرجنس نپالنسیس

NEPALENSIS

Iris nepalensis:بلندی بوته برابر30سانتیمتراست.باداشتن ریشه هایی که به عنوان اندوختۀ غذایی به کارمی رود.مانندگیاهان پیازدارعمل می نماینددربهاران،به هنگام بارانهای ولرم بهاری چندبرگ درازوباریک (به طول 40سانتیمتر) تولیدمی کنند، بی درنگ دوگل قفایی رنگ بسیارزیباومجعدبوجودمی اوردخشک می شودوبطورکلی تاسا ل بعدازصحنه ناپدیدمی گرددنیازبه زمین دارای زهکش بسیارخوب یاشاسی کوهیداردتابتوان میزان آبیاری آن رابه خوبی کنترل نمود.این نمونه ویژۀ آماتورهای کارآزموده است.زادگاه این گیاه نپال است.

گروه زنبق های پیازدار

این گونه زنبق ها درنقاط بسیارخشک وبی آب زندگی می کنند.وبنابراین یک سیستم اندوخته ای کامل برای گذراندن ازیک سال تاسال دیگربه وجودآورده اند:این وسیله هماناداشتنپیازاست.پاره ای ازآنهاتنهایک پیازپدیدمی آورندوبرخی دیگربااستفاده ازیکپیازعریان وبدون تونیک(پوشش پیاز)یک سیستم ریشه ای دوساله به وجودآورده اند.برگهای این گیاهبسیارساده شده اندزیراتابش خورشیددراین نقاط بسیارسوزان است.گلهای آنهاگرچه کوچک ولی بسیارجذاب وزیبااست.

کاربرد گل زنبق

پرورش درگلدان

زنبق رامی توان درگلدان پرورش دادواین عمل رامی توان باتمام اعضای گروهenvansiaآغازنمود.اگربرای نمونه کاررابازنبق ژاپنی شروع کنیدوآنرامانندگل آزالیادرگلدانپرورش دهید،می توانیدگلدان رادرطی دوران شکوفایی گلهابه اطاق منتقل نمایید :این کاررابرای تمام نمونه های غیرمقاوم نسبت به سرمامی توانیدانجام دهید.افزون براین ،سفارش می گرددکه همۀ نمونه های کوتاه قدگروهpogoiris هامانندزنبق های melitta,reichenbachii,attica,pumilaرادرگلدان بکارندوپیش ازآنکه آنهارابه صخره منتقل نمایندیکی دوتاازآنهارابه عنوان ذخیره نگهدارند.این گلدانهامثلا آنهایی که حاوی بوته های پیازدارگروهreticulata,danfordiae,reticulate,Iris histrioides majorوغیره

هستندرابایداززیرشاسیدربستری ازشن قرارداداین عمل به مااجازه می دهدکه گیاه رادرتمام مدت چرخۀ رشددقیقاتحت کنترل قراردهیم با کمی مهارت شمامی توانیدحتی گل زنبق رافرساژ نماییدتازودتربه گل نشیندوآپارتمان شماراعطرآگین سازد.برای این کارمی توانیداززنبق های reticulataوdanfordiaeاستفاد

نمایید.درهرحالت وانتیلاسیون(هوادهی)گیاه بایددرحداکثرباشد:این گیاهانمحیط بسته راخوب تحمل نمی کنند.

شیوۀ تکثیر

ملاحضه کردیم که درطبیعت زنبق هاتوسطبذرودرعین حال توسط ریشه های فراوان وریزومهاوپیازهای متعددخودازدیادمی یابند.اگرشمایکگونه یا یک واریتۀ گمنام رادراختیارداریدیاصرفادوستانتان یک نمونۀ کمیاب رابه شماهدیه داده اندممکن است مایل باشیداین نمونه راتکثیرنمایید.دراین حالت شمامی توانیدیابه کشت بذرااقدام نماییدویانمونه های خودراازراه تقسیم تکثیرنمایید.

کشت بذر:

ازاین راه گرچه می توانیدزنبق های خودراتکثیرنماییدولی هیچ اطمینانی درکارنیست که نمونه های حاصل

کاملاهمانندنیای خودباشند.برای جلوگیری ازاین حالت شمابایدیکی ازشاخه های گل راجوری جداکنیدکه حشرات به آن دسترسی نداشته باشند.عمل گرده افشانی راخودانجام دهیدبدین ترتیب که بایددانه های گردۀ پرچمها راروی کلالۀ گل بمالید.سپس چنانچه گلبرگهاوکاسبرگهاراقبلاازگل جدانکرده ایداکنون جداکنید.

پرچمهاراجداکنیدوکلاله راباپارچۀ بسیارظریف ونازک توری بپوشانیدتاگرده افشانی دیگری امکان پذیر

نگردد.اگرهمه چیز به خوبی پیش برودخواهیددیدکه مادگی آماس می کندودراواخرتابستان شمامی توانیددانه های گل راگردآوری نمایید.صبرنکنیدتادانه هازیادبرسندزیراامکان داردبترکد.

حال موقع کشت دانه فرامی رسد.هرچه دانه هارازودتربکاریدشانس اینکه نهالهازودترسرازخاک برآورندبیشترخواهدبود.یک گلدان بزرگ سفالی یاپلاستیکی بردارید،آنراتایک سانتیمتربه لبه مانده ازآمیزه

متشکل ازیک سهم خاک مرغوب زراعتی ،یک سهم تورب(یاخاک برگ)ویک سهم شن درشت پرکنید.دانه هارابرسطح خاک پیش بیافشانیدوزیادآنهارانفشارریدسپس آنهارابالایه یی ازخاک پیش گفته به قطرخوددانه بپوشانید.دانه هارازاپهناوطول کاملا باخاک تامس دهیدتارطوبت کافی ببیند.خاک گلدان راهمواره مرطوب نگاه داریدوفراموش نکنیدکه آنهارابا برچسب مشخص نمایید.

معمولا گیاهک دانه هانسبتاسریع رشدمی کندمگرتمام نمونه های گروه spuriaوزنبق های پیازدار.به مجردپیدایش سومین یاچهارمین برگ بوته هارابه محل اصلی انتقال دهید.هرچه کمترآنهاراجابجاودستمالی کنیدزودتروبهتررشدخواهندکرد.درطول سال اول آنهارادربرابریورش حلزونهامحافظت نمایید.

درموردبذرهای دیررشد،ماننددانۀ گیاهان پیازدار،دانه هارادریک گلدان نسبتاژرف بکاریدزیرانهالهادرطی سالهای نخستین نبایدجابجاشوند:وپیازهابه خودی خودبه درون خاک فرومی روندودرعمق قرارمی گیرند.بنابراین بایدجای کافی برای رشدوتغذیه درطی نخستین سالهای زندگی دراختیارداشته باشند.

تقسیم بوته ها

درواقع این شیوه آسانترین راه تکثیرگیاه است وبدین شکل می توان رستنی هایی دقیقا شبیه گیاه مادربه دست آ ورد.این روش دارای یک عیب بزرگ است وآن اینکه تمان بیماریهای گیاه به دقت منتقل می گرددحال آنکه گیاهی که ازبذربه دست می آیدعاری ازاین گونه بیماریها وآفات است.گفته شده است که ریشه های تازۀ زنبق پس ازگل دادن گیاه پدیدمی آیدبنابراین،این زمان بهترین موقع تقسیم بوته هااست.درواقع زنبق های گروهPongon-iris رامی توان درست پس ازاتمام دورۀ گلریزان جابجانمود،زیرارشدرویشی آنهاتوسط آبیاری درطی ماههای تابستان تسریع خواهدشد.تمام زنبق هایی که

ریشۀ آنهازیرخاکقرارگرفته به محض آغازنخستین بارانهای پاییزی شروع به رشدمی نمایند.بنابراین بهتراست آنهارادراین فصلتقسیم یاجابجانمایند.زنبق هایی که درطول تابستان به یک دورۀ خشکی نیازمندندرامی توان به راحتی دراین فصل جابجانمودوحتی اگرریشه هامدتی ازخاک بیرون بماننداشکالی پیش نخواهدآمد.آنهایی که دارای ریشه های ظریفترهستندرابایدباحداکثرمقدارخاک پیرامون ریشه جابجانمودزیرادرغیراین صورت رریشه هاممکن است آسیب ببیند.

کشت وتکثیرزنبق های باغی دورگه (آلمانی)

این بخش تنهامربوط به گیاهان ریشداراست سایردورگه هایی که بعداملاحظه خواهیم کردهمانندگیاهان وحشی نیای گیاهان اخیرپرورش داده خواهندشد.

پس ازبه گل نشستن گیاه،ریشه های جدیدگیاه آغازبه رشدمی نمایندوریزومهای نوینی پدیدخواهدآمدبنابراین

این موقع سال بهترین وقت کشت گیاه یا تقسیم بوته هایی است که بیش ازاندازه انبوه شده است.درپایان بهار،گیاه به مقدارکافی موادمغذی اندوخته است وبه خواب تابستانی فرومی رود.درطی این دوره است که بایدریزومهاراجابه جاکرد.

به هنگام آماده کردن خاک برای کشت ریزوم ،مقداری کوددیرجذب مانندپودرشاخ وسم جانوران به آن بیافزایید.برای آنکه خواب تابستانی مؤثرواقع شود،بکوشیدتازهکش زمین کامل باشد.درطی این مدت است که جوانۀ گل تولیدمی شود:بنابراین موفقیت سال آینده بستگی به این دوره سال دارد.یک محل کاملاآفتابگیررابرگزینید.برای کشت زنبق خاک اندکی قلیایی ترجیح داده می شود.اگرخاک باغچهزیاداسیدی است می توانیدباافزودن مقداری آهک یااضافه کردن خردره سنگهای دولومیتی آنرااصلاح نمایید.این راههاازافزودن مارن بهتراست زیرامادۀ اخیربا خاک خوب آمیخته نمی شودوآنرابه یک ملاط نامناسب تبدیل می نماید.خاک کاملا همگن همواره ترجیح دارد.خاک برگ زیادبه خاک نیافزایید

اگرخاک بیش ازاندازه قوی باشدباتمام ناراحتیهایی که برخواهیم شمردروبه روخواهیدشد.ژرفای کشت به کیفیت خاک بستگی دارد:اگرخاک سبک است ریزوم رادرزیرقشری ازخاک به ضخامت 5سانتی متربکارید:اگرخاک سنگین است تنها2سانتی مترخاک روی ریزومهابریزید.خاک راپیرامون بوته کپه کنیدتاگیاه بهتردرمحل تازه پابگیرد.اگرریشه هازیاددرازهستند،بدون دغدغه قسمتی ازآنهاراقطع نمایید.یک سوم طول ریشه راباقی نگهدارید.معذالک اگرقراراست ریزومهای شمامدتی درهوای آزادباقی بمانندمتوجه

باشیدکه درشت ترهابهترازکوچکترهادوام می آورند.بهتراست تازمان کشت بوته هایی که پس از سه یاچهار سال به اندازۀ کافی رشدکرده اندرامی توان تقسیم نمود.برای این کاربوته راازخاک بیرون بیاورید

تمام خاک اطراف ریزوم رابتکانیدوآنرابشوئیدصبرکنیدتاریزوم به مدت یک روزخشک شودوبعدریزومهای فرعی راازریزومهای اصلی مجزاسازیدسپس آنهاراازمحل اتصال به ریزوم مادرقطع نمایید.بدین ترتیب شماخطرعفونت رابه حداقل کاهش می دهیدریزومهایی که گلشان تمام شده رامی توان مدتی درشن مرطوب نگهداری نمود،دراین حال مشاهده خواهیدکردکه ریزومهاجوانه های تازه ای تولیدمی کنند.بیشتراوقات این جوانه هافقط به عنوان اندوخته به کارخواهندآمد.

زنبق های دورگه

دورگه کردن گل زنبق تاریخچۀ بس طولانی دارد.این عمل دربدوامرشامل گزینش تصادفی فرمهایی بوده که به شکل خودبه خوددرطبیعت به وجودمی آمده است.امادرقرن هجدهم دورگه سازان بزرگ ژاپنی زندگی خودراوقف یافتن واریته های نوین زنبق های Laevigataیاensataنموده اند.

دردنیای غرب زنبق های آلمانی وpongon-irisهای کوتاه قد(Iris chamaeiris)موردتوجه عموم قرارگرفته اندزیراپرورش آنهاآسان است.درطی اواخرسدۀ گذشته وتاسال 1930،انگلیسیها وفرانسویها بهترین تکنیکهای تولیدگل رادراختیارداشتندوموفق شده بودندنمونه هایی زیبایی به وجودآورند.هم اینک

دراین موردآمریکائیان به مراتب ازاروپائیان پیشی گرفته اند.اطلاعات آنهادرزمینۀ دانش ژنتیک به آنهااجازه داده استکه ازامکانات فراوانی برخوردارگردند.این کاوشهای دورگه سازی همواره به یافتن نمونه های جالب توجه نمی انجامد.چیزی که باقی می مانداین استکه پرورش پاره ای ازنمونه های وحشی از یافتن نمونه های دورگۀ نوین دشوارتراست.گاهی اوقات یکی ازاین دوبردیگری می چربد.

زنبق پامیلا

PUMILA

نامگذاری این گیاه هیچ ربطی به نمونۀ وحشی آن ندارد.این نام گروهی اززنبق های دورگۀ کوتاه قدرافرامی گیردکه درازای آنهااز25سانتیمترتجاوزنمی کند.این دسته اززنبق هاازاواخراسفندماه به گل می نشینند.

Atrocoerulea:گل این گیاه به رنگ بنفش تیرۀ یکنواخت است.

Azurea(زنبق فیروزه گون):گل این نمونه زنبق به رنگ آبی روشن یکدست است هردودرواقع اشکالی ازIris chamaeirisهستندویک فرم زردرنگ آنهانیزموجوداست که دارای نامهای گوناگونی است.

Bright spring,:دورنگ وگلبرگهایش به رنگ سفیدیک دست وکاسبرگهایش به رنگ زردروشن است.

,Cherry spot,:دورنگ باگلبرگهایی سپیدفام وکاسبرگهایش گوجه ای رنگ وحاشیۀ آنهاسفیدفام است.

,Crispy,:به رنگ سفیدیکدست وکاملا موج داراست.

Lrish Doll.:(عروسک ایرلندی):گلبرگهایش سپیدفام ولی کاسبرگهایش سبزرنگ است.

زنبق های رگلیوسیکلوس

REGLIO_CYCLUS

بی گمان بهترین نتایجی که تاکنون ازکوششهایی که درراه دورگه سازی پاره ای از گیاهان صورت گرفته به شکلی که گیاه ویژگیهای خودراحفظ نماید،درموردهیبریدهایی که ازترکیب دونمونۀ oncocyclus و

Relia به دست آمده صدق می کند.زنبق هایی که ازاین ترکیب به دست آمده انداز نیای خودبسیارمقاومترهستندوجای شگفتی است که این مقاومت ازسرجمع مقاومت وتوان دوگیاه پیش گفته بازهم بیشتراست.نمونه های دورگه بی نهایت زیباهستندوکشت آنهاتنهااندکی ازپرورش زنبق های باغی کلاسیک دشوارتراست یعنی:به زهکشی عالی وخاک قلیایی وغنی ازموادغذایی نیازدارند.آنهارابربالای پشته ای خاک بکاریدوهمه چیزبه خوبی پیش خواهدرفت.

یکی دیگر ازمزایای این گونه زنبق هااین است که برخلاف oncocyclusها نسبت به سرمامقاوم هستند.

زنبق های پیازداردورگه

درخانوادۀ بزرگ زنبق های پیازدار،اعضای گروه reticulate نیای بسیاری ازواریته های جدیدی هستندکه ازطریق کشت بذرهای برگزیده یا انتخاب فرمهای وحشی به دست آمده اندلیکن این نمونه ها چندان دورگه نیستند.

Cantalo:به رنگ آبی کم رنگ است .

Clairette:کاسبرگهایش به رنگ آبی روشن یا بنفش فام ومزین به لکه هایی سفیدرنگ است.

:Cyaneaبه رنگ آبی کم رنگ است.

Harmony:به رنگ آبی آسمان ومرکزآن زردفام است.

J.S. Dijt,:به رنگ ارغوانی بسیارزیباوازلحاظ فرم همانندنمونه های وحشی است.

Pauline:به رنگ صورتی مایل به بنفش متمایل به خاکستری است ولکۀ سفیدبزرگی روی کاسبرگهایش دیده می شود.

ازگروه Xiphium نیزنمونه های دورگۀ فراوانی به دست آمده لیکن تنهااندکی ازآنهابه شکل تجارتی درآمده اند.آمیزه ای ازواریته های مختلف زنبق های اسپانیایی یاانگلیسی رامی توان به دست آوردولی یافتن واریته های خاص دشواراست.

تنهانمونه هایی که به شکل واریتۀ منفردموجوداستوازدیدگاه عمومی زنبق هلندی نامیده می شوندعبارتنداز:

Golden Harvcst:به رنگ زردطلایی،

:Professor Blaauwبه رنگ آبی تیره،

Purple Sensation:به رنگ بنفش مایل به ارغوانی،و

White Perfection:که کاملا سفیدرنگ است.

شیوۀ پرورش

پرورش زنبق های باغی دورگه بسیارآسان است به شرط اینکه خاک خوب دارای زهکش کامل برای آنهافراهم آوردندوبرگهایشان رادرحالتی که هنوزسبزهستندقطع ننمایند.

پیازهای زنبق رادرژرفای 15سانتیمتری درخاک خنثی یاتاحدودی اسیدی ودیروقت دراواخر پاییزدرزمین بکارید.بدین ترتیب به هنگام یخبندان برگهای آنهاچندان بزرگ نخواهدبود.Iris Latifolim،حتی درطی فصل استراحت نسبت به سایر انواع زنبق به رطوبت خیلی بیشتری نیازداردزیرامنشاءاین گیاه ازمرغزارهای مرطوب است.به همین دلیل این گیاه درانگلستان به خوبی رشدمی کندوپرورش آن توأم با موفقیت بوده است.به همین دلیل هم اینک دربین فروشندگان پیازگل بنام زنبق انگلیسی مشهورشده است.

به همین دلیل اگرشمادرمنطقه ای دارای آب وهوای معتدل لیکن کم آفتاب زندگی می کنیدبایداین نمونه رابرگزینید.درقسمتهای گرمتراززنبق های Xiphium معروف به زنبق های دورگۀ اسپانیایی یا هلندی استفاده نمایید. اغلب آنهابه علت ترکیب با زنبق tingitana نسبتاً زودوپیش اززنبق های آلمانی دورگه به گل می نشیند.